Pamięci Wielkiego Hetmana

zamek hetmanStowarzyszenie Zamek tarnowski włączyło się do obchodów roku Hetmana Tarnowskiego.  Tegoroczna edycja Zamkomanii współfinansowanej z budżetu Miasta Tarnowa ,poświęcona jest właśnie osobie Wielkiego Hetmana. Dlatego też oficjalne rozpoczęcie piątej edycji programu edukacyjnego zaplanowano na 16 maja- w 450 rocznicę śmiercie tego wielkiego tarnowianina.
W tym dniu Stowarzyszenie zaprosiło na zamek, gdzie w 1488 roku przyszedł na świat Jan Amor Tarnowski, młodzież i tarnowian. Zamkomanię rozpoczął spacerek po zamku i opowieść o życiu w tym miejscu wczasach hetmana.

Opowieść snuł dr Krzysztof Moskal  -autor wielu książęk o zamkach w tym także bogatej monografii  tarnowskiej rezydencji hetmana „ In Castro Nostro Tartnoviensi” , a zarazem  wiceprezes  i współzałożyciel Stowarzyszenia Zamek tarnowski.  Następnie młodzież XVI LO, która od pierwszej edycji zawsze czynnie uczestniczy w Zamkomanii, wspólnie z odwiedzającymi to miejsce i współzałożycielami Stowarzyszenia zeszli ostatnią drogą Wielkiego Hetmana do tarnowskiej katedry, gdzie spoczął na wielki, dołączając do przygotowanych przez II LO obchodów rocznicowych poświęconych Janowi Amorowi Tarnowskiemu.


Biografia Hetmana Tarnowskiego ( za www.muzeum.tarnow.pl)
Jan Amor Tarnowski urodził się w zamku na Górze Św. Marcina w 1488 r. Ojciec Jan Amor był kasztelanem krakowskim, dlatego synowi nadano przydomek "Krakowczyk"; matką była Barbara z Rożnowa, wnuczka rycerza Zawiszy Czarnego.
Z powodu słabego zdrowia i wątłego ciała Jan przeznaczony był do stanu duchownego, najpierw pobierał nauki u domowych preceptorów, potem krótko był na dworze kardynała Fryderyka ale ojciec zabrał go i dał pod opiekę księdza Macieja Drzewickiego, głównego sekretarza kancelarii królewskiej. Tam przyszły hetman poznawał sprawy publiczne, dyplomację i politykę. W 1500 r. zmarł mu ojciec. Drzewicki rozpoznał zainteresowania chłopca i zasugerował matce, aby przeznaczyła go do służby publicznej. Już jako trzynastolatek wziął udział w sejmie w Piotrkowie.
Podczas wyprawy orszańskiej w 1508 r. zadebiutował jako żołnierz. Choć miał 20 lat już dowodził zaciężną chorągwią jazdy. W rok później uczestniczył w zwycięstwie pod Chocimiem. W 1512 roku uczestniczył w bitwie z Tatarami pod Łopusznem i Wiśniowcem, a w roku 1514 w zwycięstwie pod Orszą dowodził hufcem jazdy, gdzie pobito wojska moskiewskie.
W 1515 r. Jan Tarnowski uczestniczył w zjeździe Jagiellonów z Habsburgami w Wiedniu. Mimo wysokiego urodzenia był pomijany w nominacjach na dworskie urzędy. W 1518 r. wyjechał w podróż do Ziemi Świętej po drodze wstąpiwszy do Rzymu, gdzie został przyjęty przez papieża Leona X. W Palestynie pasowany został na rycerza Grobu Chrystusowego. W podróży Tarnowski pisał dziennik, który jest jednym z najstarszych polskich diariuszy pielgrzymki do Ziemi Świętej. W drodze powrotnej odwiedził Egipt, Aleksandrię, być może Algier. Udał się też do Hiszpanii a stamtąd do Portugalii, gdzie uczestniczył w wojnie króla Emmanuela I Szczęśliwego przeciwko Maurom. Król Emmanuel pasował Jana Tarnowskiego na rycerza. Później odwiedzał inne europejskie dwory królewskie: Francji, Anglii, Niemiec i Czech. W Brukseli odwiedził cesarza Karola V, od którego otrzymał listy polecające do polskiego króla. Na przełomie 1519 i 1520 r. Tarnowski powrócił do kraju, kiedy trwały przygotowania do kolejnej wojny z Krzyżakami. W 1521 r. wziął udział w wyprawie przeciw Turkom dowodząc wojskami zaciężnymi. Otrzymał wtedy kasztelanię wojnicką (jego pierwszy urząd, nie należący jednak do najprzedniejszych). Hetman Tarnowski
W 1527 roku Tarnowski został wojewodą ruskim i otrzymał od króla Zygmunta I Starego godność hetmana wielkiego koronnego (buławę hetmańską przejął po Mikołaju Firleju). Król w dekrecie nominacyjnym napisał, że otrzymuje on hetmanię "z tytułu swych niepospolitych zasług i dzielności". Końcem 1530 r. Wołochowie najechali wschodnie rubieże kraju zajmując Pokucie. Latem następnego roku podjęto wyprawę wojenną, którą poprowadził hetman Tarnowski. Rozgromił Wołochów w bitwie pod Gwoźdźcem i pod Obertynem (1531) - zyskując opinię znakomitego dowódcy. Cztery lata później, dowodząc wojskami polsko-litewskimi, powtórzył swój sukces militarny, tym razem w wojnie przeciw Moskwie, zdobywając 1535 r. Homel i Starodub. Dzięki tym wyprawom hetman Jan Tarnowski sławę niezwyciężonego wodza.
W roku zwycięskiej bitwy pod Starodubem Jan Tarnowski został wojewodą krakowskim a później kasztelanem krakowskim. W latach czterdziestych był stronnikiem Zygmunta Augusta i stanął zdecydowanie w obronie władzy królewskiej w związku z kontrowersyjnym małżeństwem króla z Barbarą Radziwiłłówną. W krótkim jednak czasie odsunięty został od tronu przez wpływowego Mikołaja Czarnego Radziwiłła. Przeszedł wtedy do opozycji, choć nigdy nie posunął się do poniżenia autorytetu
Hetman J. tarnowski był również zwolennikiem krucjaty antytureckiej, a swoje nadzieje wiązał z Habsburgami, którym przesyłał memoriały dotyczące sposobów walki z Turkami. W roku 1547 Tarnowski otrzymał od cesarza Karola V dla siebie i całej rodziny, dziedziczny tytuł hrabiego. Kasztelan występował też przeciwko sprawowaniu sądów kościelnych nad heretykami, był za uniezależnieniem się Królestwa od Ryzymu.
Hetman Tarnowski zasłynął również jako reformator taktyki wojennej, a swoje doświadczenia praktyczne zawarł w dziele pt. "Consilium rationis bellicae" - "Rada sprawy wojennej" (1558). Rozprawa ta, wydana pod łacińskim tytułem ale pisana po polsku, stała się fundamentalną pozycją w kształceniu przyszłych strategów i głównym źródłem zasad sztuki wojennej końca XVI w.
Obok działalności publicznej, jako hetmana i polityka, Jan Tarnowski rozwinął szeroko swój mecenat kulturalny. Z zamiłowania był bibliofilem i na tarnowskim zamku stworzył dużą bibliotekę. Zgromadził w niej m. in. obok starych kodeksów rękopiśmiennych i współczesne dzieła literackie oraz naukowe z różnych dziedzin. Z pasją oddawał się ich lekturze. Dowodem na zamiłowanie hetmana do ksiąg mogą być liczne dedykacje autorów ofiarujących swe dzieła możnemu protektorowi. W jednej z zamkowych sal zw. "muzeion" zgromadził kasztelan liczne dzieła sztuk plastycznych. Chętnie też otaczał się wybitnymi osobistościami kultury polskiej doby renesansu. Gościł u siebie m.in.: Stanisława Orzechowskiego, Krzysztofa Warszewickiego, Klemensa Janickiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Patrycego Nideckiego, Łukasza Górnickiego, Marcina Kromera, Hiszpana Piotra Ruiz de Moroz zw. Royzjuszem, Jakuba Przyłuskiego, Jana Herbuta i wielu innych. Sława hetmana jako niezwyciężonego wodza i humanisty sięgała daleko poza granice kraju. Był jednym z najbardziej znanych Polaków ówczesnej Europy a jego biografia, jako jedynego Polaka obok króla Zygmunta Starego, umieszczona została w dziele P. Joviusa wydanym w Bazylei i zatytułowanym Elegia virorum bellicae virtute illustrim (1561).
Kasztelan Tarnowski był właścicielem jednego z największych majątków ziemskich w kraju. Posiadał 10 miast i ponad 120 wsi. Jego dobra określane mianem "państwa tarnowskiego" znajdowały się w województwie krakowskim, sandomierskim i ruskim a poza granicami kraju posiadał dobra Raudnickie w Czechach. W 1540 r. Tarnowski lokował nowe miasto Tarnopol, które uczynił strażnicą Podola i Rusi Czerwonej. Jarosław i Przeworsk zawdzięczają hetmanowi swój rozwój i dobrobyt oraz warowność. Najwięcej jednak uczynił dla rodzinnego gniazda - dla Tarnowa. Wystarał się o nowe przywileje dla tarnowskich cechów rzemieślniczych oraz o potwierdzenie już posiadanych. Dbał również o prawidłowe rządzenie miastem, w tym celu wydał w latach 1554-1560 szereg przepisów regulujących życie miejskie. Instrukcje te dotyczyły: administracji, bezpieczeństwa, wyżywienia, zabudowy, obronności, higieny. Ufortyfikował miasto, wzniósł nowe odcinki murów obronnych i zreperował już istniejące. Dał mieszczanom przywilej na zabudowę terenów leżących przy drodze do zamku. Za jego czasów rozwijało się budownictwo w samym mieście, co uczyniło z Tarnowa jeden z pierwszych ośrodków architektury renesansowej w kraju.
Zadbał także o nauczanie i wykształcenie młodzieży, i to nie tylko z rodów szlacheckich, których dzieci przyjmował chętnie na swoim dworze, lecz również mieszczańskich. W wydanej w 1559 r. ordynacji dla szkoły miejskiej w Tarnowie jej cel określił w słowach: "aby talenty i młodzież w szkołach publicznych mogły być kształcone, należycie kierowane i wychowywane". Jego humanistyczna postawa wyrażała się także w odniesieniu do poddanych, o których mówił, że: "kiedy chłop wypełni swoją powinność i czynsz zapłaci, trzeba w nim widzieć nie kogo innego, jeno sąsiada".
Jan Tarnowski był trzykrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Barbara z Tęczyna, córka Mikołaja wojewody ruskiego, herbu Topór. Z nią miał dwóch synów: Jana Aleksandra, zmarłego w niemowlęctwie i Jana Amora, który poświęcił się stanowi duchownemu. Był proboszczem krakowskim, proboszczem kolegiaty tarnowskiej i sekretarzem królewskim. Z drugą żoną Beatą Odrowążówną hetman rozwiódł się krótko po ślubie (córka Jana wojewody ruskiego, herbu Odrowąż). Zofia Szydłowiecka herbu Odrowąż, córka Krzysztofa Szydłowieckiego kasztelana krakowskiego i kanclerza wielkiego koronnego, była trzecią żoną Tarnowskiego. Mieli kilkoro dzieci, wszystkie jednak pomarły w niemowlęctwie. Przeżyło tylko dwoje: córka Zofia, poślubiona przez księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego marszałka ziemi wołyńskiej i wojewodę kijowskiego oraz syn Jan Krzysztof, sekretarz królewski, kasztelan wojnicki, starosta sandomierski, stryjski i doliński, wielka nadzieja hetmana, jedyny spadkobierca i dziedzic ojcowskiej fortuny. Pomnik hetmana w tarnowskiej katedrze
Hetman Jan Amor Tarnowski, dożywszy sędziwego wieku 73 lat, zmarł 16 maja 1561 roku w swoim ulubionym dworze w Wiewiórce pod Tarnowem. Pochowano go w sierpniu w kolegiacie tarnowskiej.